Elk jaar zetten veel mensen de kerstboom op om de feestelijke sfeer rond Kerstmis in huis te brengen. In Nederland worden jaarlijks ongeveer 2,5 miljoen kerstbomen verkocht, wat een aanzienlijk aantal is. Vaak gaat het versieren van de kerstboom hand in hand met het uitwisselen van cadeautjes. Maar waar komt de traditie van het opzetten en versieren van de kerstboom eigenlijk vandaan?
Een Germaanse traditie
De oorsprong van de kerstboom is waarschijnlijk geworteld in Germaanse tradities. Er zijn echter ook aanwijzingen dat de Romeinen hun huizen decoreerden met groene takken en verlichting. Voor zowel de Romeinen als de Germanen symboliseerden groene bomen en takken vruchtbaarheid en goddelijkheid. Opvallend was dat er één boomsoort was die altijd groen bleef: de dennenboom, terwijl andere bomen hun bladeren verloren of bruin werden.
De keuze van versieringen, waaronder sterren en manen, suggereert dat deze bomen enige goddelijke betekenis hadden. De groene boom kondigde ook de komst van de nieuwe lente aan, een tijd van bloei. Om die reden plaatsten de Germanen een groene boom in het midden van hun dorpen tijdens de midwinternacht, de kortste dag van het jaar. Deze boom werd vaak versierd met appeltjes en andere symbolen die het begin van een nieuw seizoen markeerden.
Christelijke winterfestiviteiten
In de vijftiende eeuw werden kerstbomen in gebruik genomen tijdens christelijke winterfestiviteiten. Deze traditie ontstond in Oost-Europa, de Duitse gebieden en Scandinavië. Vooral in de Duitstalige landen was het versieren van kerstbomen alomtegenwoordig. Destijds waren de bomen al rijkelijk versierd.
De Duitsers waren de eersten met een kerstboom
In de zestiende en zeventiende eeuw begonnen welgestelde Duitsers ook kerstbomen in hun huizen te plaatsen. Ze hingen vaak appeltjes in de boom, wat verwees naar de zogenaamde “Adam en Eva’s dag” op 24 december. Op die dag werden toneelstukken opgevoerd om Bijbelverhalen, zoals het verhaal van de zondeval, te illustreren voor de analfabete bevolking.
Het gebruik van kerstbomen versierd met appels vond al snel navolging bij de Britse adel, en gedurende de negentiende eeuw verspreidde deze traditie van kerstbomen zich over de rest van Europa.
Van Duitsland naar de Verenigde Staten
Rond 1800 brachten Duitse emigranten de kerstboomtraditie naar de Verenigde Staten. Het duurde niet lang voordat de kerstboom daar commercieel werd, en ze werden steeds groter en rijker versierd in de loop van ongeveer vijftig jaar. In 1853 verscheen de allereerste kerstboom in het Witte Huis in Washington dankzij Franklin Pierce, en zo omarmden ook de Amerikaanse presidenten de traditie.
Interessant is dat president Theodore Roosevelt, bijgenaamd ‘Teddy’, in 1901 een poging deed om de kerstboom te verbieden. Hij maakte zich zorgen over het feit dat bomen uit de bossen werden gehaald en geloofde dat dit schadelijk was voor de bosvoorraad. De twee zonen van Roosevelt kwamen echter in actie en schakelden de natuurbeschermer Gifford Pinchot in. Pinchot overtuigde Teddy Roosevelt ervan dat het gebruik van kerstbomen geen nadelige gevolgen had voor de Amerikaanse bosbouw.
Kerstboom in Nederland
Tijdens het Réveil, een christelijke opwekkingsbeweging in de negentiende eeuw, werden er in Nederland tal van zondagsscholen opgericht. Binnen deze zondagsscholen ontstond de gewoonte om rond Kerst een kerstboom neer te zetten, waardoor de kerstboomtraditie zich ook onder de bredere Nederlandse bevolking verspreidde. Eerder hadden vooral vrijzinnige protestanten in ons land de gewoonte om een kerstboom in huis te halen.
Tegengesteld aan deze ontwikkeling verzette met name het Vaticaan zich in de negentiende en twintigste eeuw krachtig tegen het opzetten van kerstbomen. Deze bomen werden namelijk als heidens beschouwd en hadden weinig te maken met het christelijke kerstfeest. Gedurende de negentiende eeuw waarschuwde de Rooms-Katholieke Kerk herhaaldelijk tegen de heidense gebruiken die met kerst geassocieerd werden. Het duurde tot 1982 voordat voor het eerst kerstbomen verschenen in het Vaticaan in Rome.
Kunstkerstboom
De kunstkerstboom, werd voor het eerst bedacht in het begin van de 20e eeuw. De exacte oorsprong van de kunstkerstboom is wat vaag, maar het gebruik van kunstbomen werd populair in de Verenigde Staten.
In de vroege jaren 20 werden de eerste kunstkerstbomen gemaakt van veren, papier en andere materialen. Deze vroege kunstkerstbomen waren echter nogal primitief en zagen er niet erg realistisch uit.
Pas in de jaren 1930 begonnen kunstkerstbomen meer op echte bomen te lijken, met de introductie van borstelharenbomen. Deze kunstbomen waren gemaakt van borstelharen (zachte haren die vaak werden gebruikt in schoonmaakborstels), waardoor ze dichter in de buurt kwamen van de natuurlijke uitstraling van een echte kerstboom.
Sindsdien hebben kunstkerstbomen zich voortdurend ontwikkeld en zijn ze steeds realistischer geworden, met verschillende stijlen en materialen om uit te kiezen.